คุณลักษณะของพลเมืองตื่นตัว คือ ต้องมีความรับผิดชอบต่อสังคมและสิ่งแวดล้อม ต้องมีความรับผิดชอบต่อสิ่งที่ตนเองได้รับเนื่องจากทุกกคนเมื่อเกิดมาได้รับสิทธิจากรัฐ ต้องมีความรับผิดชอบในการตอบแทนให้แก่รัฐในฐานะสมาชิกของรัฐเมื่อเกิดมาก็มีสัญชาติ และมีสิทธิได้รับประโยชน์ต่าง ๆ จากภาครัฐ เช่นได้รับการคุ้มครองภายใต้กฎหมาย สิทธิตามกฎหมายต่าง ๆ ในฐานะพลเมือง ต้องมีความรับผิดชอบต่อโลกสิ่งแวดล้อมในฐานะมนุษย์ที่ได้รับประโยชน์โดยธรรมชาติ เช่น ปัญหาเรื่องโลกร้อน การใช้พลังงานต่าง ๆ เท่าที่จำเป็น อาสาสมัครร่วมรณรงค์สิ่งที่เป็นประโยชน์ มีจิตสาธารณะไม่ทำลายสิ่งแวดล้อมทั้งโดยตั้งใจและไม่ตั้งใจมีความรับผิดชอบต่อสังคม มีบทบาทในชุมชน มีจิตอาสา (กระทำสิ่งต่าง ๆ โดยไม่หวังผลตอบแทนแก่ตนเอง) และจิตสาธารณะ (มีจิตที่เห็นแก่ประโยชน์ของสังคมเป็นหลัก) ศรัทธาในการรีไซเคิลทรัพยากรเพื่อถนอมสิ่งแวดล้อม รักสันติภาพ ร่วมบริจาคทรัพยากรเพราะตระหนักดีว่าเป็นความรับผิดชอบของตน (วรากรณ์ สามโกเศศ, 2015) มีความตระหนักถึงปัญหาที่เกิดขึ้นในชุมชน เป็นผู้ที่มีความเข้าใจเรื่องการมีส่วนร่วมตามหลักประชาธิปไตย มีความตระหนักรู้ในสิ่งที่ตนทำเห็นประโยชน์ส่วนรวมเป็นสำคัญ (กันทรากร จรัสมาธุสร, 2560:11) มูลนิธิสยามกัมมาจล (2563) ได้กล่าวถึงลักษณะของพลเมืองตื่นตัวว่าเป็นคนปฏิบัติตนเป็นพลเมืองที่ดีปฏิบัติตนตามสิทธิและหน้าที่ของพลเมืองที่ดีตามกฎหมาย อาทิ ไปเลือกตั้ง เสียภาษี เกณฑ์ทหาร ฯลฯ ประกอบสัมมาชีพ ดำรงตนอยู่ในกรอบศีลธรรมอันดีงาม มีจิตอาสา เอื้อเฟ้อแบ่งปัน ใช้ศักยภาพของตัวเองที่มีอยู่ช่วยเหลือหรือสร้างประโยชน์ให้กับผู้อื่นและสังคมอย่างสม่ำเสมอ ไม่นิ่งดูดายต่อปัญหาที่เกิดขึ้นกับสังคมส่วนรวม มีสำนึกรับผิดชอบต่อสังคม ยึดถือประโยชน์ของส่วนรวมเป็นคุณค่าหลักในการดำเนินชีวิต ให้ความสำคัญต่อการเข้าไปมีส่วนร่วมในการสร้างหรือผดุงความเป็นธรรม ความเสมอภาค ความผาสุกร่วมกันของคนในสังคมทั้งในปัจจุบันและอนาคต ซึ่งสรุปได้ว่า ดูแลตนเองได้ สามารถรับผิดชอบตนเองได้ ไม่เป็นภาระผู้อื่น เคารพกติกา อยู่ร่วมกับผู้อื่นได้อย่างสงบสุข รู้สิทธิ์รู้หน้าที่ เคารพความแตกต่างหลากหลาย เคารพสิทธิ์ผู้อื่น ให้ความสำคัญกับความเสมอภาค ไม่ดูดายเรื่องส่วนรวมความรับผิดชอบต่อส่วนรวม

       พลเมืองของชุมชน รัฐ หรือพลเมืองของโลก ต้องมีการตระหนักถึงการพึ่งพาซึ่งกันและกัน และความกังวลร่วมกันด้านเศรษฐกิจ สังคมและสิ่งแวดล้อม ให้ความสนใจกับประเด็นทางการเมืองที่เกี่ยวกับการตัดสินใจทางนโยบายโดยตรงหรือโดยอ้อม  มีทัศนคติของความอดกลั้นในตนเองของพลเมือง ให้น้ำหนักกับสิ่งที่เป็ผลประโยชน์ร่วมกันมากกว่าส่วนบุคคล เปิดกว้างสู่การมีส่วนร่วมอย่างตั้งใจโดยการตัดสินใจของตนเอง พร้อมที่จะอธิบายสถานะของตนเอง ฟังมุมมองของคนอื่น และทบทวนความคิดเห็นของตน (Ahern, 2006). ต้องการให้เด็กได้เรียนรู้ มีความรู้สึก คิดและกระทำด้วยความเคารพต่อตนเองและผู้อื่น เด็กต้องคำนึงถึงความเป็นอยู่ของตัวเองในขณะเดียวกันก็คำนึงถึงความต้องการและความรู้สึกของผู้อื่นด้วย ต้องรับรู้และให้เกียรติผู้อื่นตามหลักการประชาธิปไตย (Hanson, 2019). มีบทบาทในการสร้างสังคมประชาธิปไตยที่ดีขึ้นและพัฒนาทักษะและทัศนคติของการเป็นพลเมืองที่กระตือรือร้น พลเมืองที่กระตือรือร้นไม่เพียงแต่รู้ถึงสิทธิและความรับผิดชอบของพวกเขาเท่านั้น แต่พวกเขายังแสดงความเป็นน้ำหนึ่งใจเดียวกันกับผู้อื่นและพร้อมที่จะตอบแทนสังคม (Practice, 2016). คุณลักษณะของพลเมืองตื่นตัวที่ควรมีในระดับเด็กและเยาวชนไทย ซึ่งคุณคิม จงสถิตย์วัฒนา (2560) ได้สรุปไว้ค่อนข้างแตกต่างจากนักวิชาการท่านอื่นมี 7 ประการดังนี้

1. มีจิตสำนึกพลเมืองดี รู้จักหน้าที่ มีจริยธรรม เคารพความแตกต่างระหว่างบุคคล

2. รู้จักคิดวิเคราะห์ คิดเป็น ทำเป็นแก้ปัญหาได้

3. สื่อสารอย่างมีประสิทธิภาพ แสดงทัศนคติได้อย่างสร้างสรรค์

4. ใส่ใจสิ่งแวดล้อม รักธรรมชาติ แผ่นดิน อยู่กับธรรมชาติอย่างสุนทรีย์

5. มีภาวะผู้นำ มุ่งมั่น รับผิดชอบ กล้าตัดสินใจ มีอุดมการณ์

6. มีทักษะประกอบอาชีพ

7. สร้างสรรค์ต่อยอด คิดนอกกรอบ

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​